Tamara van Ark over demografie, sociale zekerheid en arbeidsmarkt

Een toekomstverkenning van onze samenleving, ingebed in persoonlijke ervaringen en verrijkt met een maatschappelijk gesprek. Dat was de kern van het college dat Tamara van Ark op 5 november gaf voor Larcom op Landgoed Het Laer. Waar vorig jaar Hans Borstlap sprak over de toekomst van werk, richtte Van Ark zich dit jaar op de demografische ontwikkelingen die Nederland de komende decennia gaan vormen.

Van Ark was jarenlang actief in het hart van het sociaal domein. Ze begon bij de sociale dienst in Rotterdam, werd wethouder, vervolgens Tweede Kamerlid en uiteindelijk staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en minister voor Medische Zorg en Sport (MZS).

Ook maakte ze deel uit van de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050, die in 2024 het omvangrijke rapport ‘Gematigde Groei’ presenteerde. Tijdens haar college zoomde Van Ark in op dat rapport en nodigde ze de aanwezigen uit om samen te verkennen wat de bevindingen betekenen voor de arbeidsmarkt in onze regio.

‍

‍

Drijvende krachten: migratie en vergrijzing

Een ding is duidelijk: de demografische veranderingen in Nederland worden steeds bepalender voor de inrichting van onze samenleving. Waar eerdere generaties konden rekenen op een natuurlijk groeiende bevolking, is dat beeld volledig omgeslagen. “De huidige bevolkingsgroei komt vrijwel geheel door migratie”, lichtte Van Ark toe. “Het geboorteoverschot is nagenoeg verdwenen.” Migratie kent grillige pieken en dalen, afhankelijk van economische omstandigheden, geopolitieke onrust of toevallige ontwikkelingen. Dat maakt vooruitkijken ingewikkelder, maar ook urgenter.

Daar komt bij dat Nederland snel vergrijst: het aandeel ouderen neemt toe én mensen worden steeds ouder. Dat zet druk op zorg, sociale zekerheid en arbeid. “Vergrijzing is geen tijdelijk fenomeen”, benadrukte Van Ark. “De vraag is niet óf het gebeurt, maar hoe we ons eraan aanpassen.”

Een voller, ouder en diverser land

De gevolgen van deze demografische bewegingen raken vrijwel alle domeinen van onze samenleving. Nederland is één van de meest dichtbevolkte landen van Europa. Het aantal eenpersoonshuishoudens stijgt, wat druk geeft op woningmarkt, zorg en sociale cohesie. De arbeidsmarkt vormt daarbij misschien wel de grootste uitdaging. Nederland kent een hoge arbeidsparticipatie, maar veel mensen werken in deeltijd. Tegelijkertijd stokt de productiviteitsgroei. “We kunnen niet langer rekenen op een groeiende beroepsbevolking”, zei Van Ark. “De groei zal moeten komen van slimmer, anders, innovatiever werken.”

Een vraag uit de zaal raakte precies de kern: als vergrijzing zo’n groot effect heeft, kun je dan niet sturen op arbeids- of kennismigratie? Van Ark benadrukte dat migratie slechts beperkt verlichting biedt. “Je zou jaarlijks 300.000 migranten nodig hebben om de grijze druk gelijk te houden. Dat is simpelweg niet realistisch.” Daarom pleit de commissie voor gematigde bevolkingsgroei, waarin ruimte, economie en publieke voorzieningen met elkaar in balans blijven.

‍

‍

Perspectief in veranderend landschap

Van Ark schetste dat de staatscommissie uiteindelijk pleitte voor een koers die inzet op gematigde bevolkingsgroei. Dat vraagt om bewuste keuzes en om een andere manier van kijken naar arbeid, zorg, wonen en onderwijs. Niet vanuit losse sectoren, maar vanuit samenhang.

Het onderwerp leidde tot een vraag over de dalende basisvaardigheden bij jongeren en de beperkte doorstroom van mbo-niveau 1 en 2. “Dat maakt deelname aan werk lastig”, merkte iemand op. Van Ark herkende dit direct. “Onderwijs is bepalend voor kansen op de arbeidsmarkt. Nederland zakt op internationale ranglijsten. Dat is zorgelijk. Het vraagt om samenwerking tussen scholen, werkgevers en gemeenten. En het vraagt dat we anders kijken naar vakmanschap: niet hoog of laag, maar wat mensen kúnnen leren.”

Van analyse naar actie

Daarmee kwam Van Ark uit bij een kernboodschap die resoneerde in de zaal: de opgaven zijn groot, maar er is wel degelijk handelingsruimte. “We hebben te maken met structurele krapte”, zei ze. “Dat betekent dat we anders naar werk moeten kijken: naar inzetbaarheid, naar het benutten van talent en naar samenwerking over domeinen heen.” Dat vraagt om lef en om de bereidheid oude overtuigingen los te laten.

Op de vraag hoe om te gaan met de complexiteit van wetgeving, zeker wanneer mensen uitvallen of proberen te schakelen tussen werk en ondersteuning, antwoordde ze: “Ons systeem is gebouwd om overaanbod te reguleren. Nu is er schaarste. Dat vraagt om andere keuzes. Soms moeten we durven loslaten wat we altijd vanzelfsprekend vonden.”

‍

‍

Niet wachten, maar doen

Wat opviel in de discussie: in deze regio gebeurt al veel. Werkgevers, scholen, gemeenten en organisaties werken samen aan opleidingsroutes, baangarantieprojecten en inclusieve werkplekken. Ook worden innovatieve trajecten opgezet met maatschappelijke fondsen. Van Ark prees die energie: “Wat ik hier hoor, is dat jullie al heel veel doen.” Haar advies: wacht niet op Den Haag. “Er kan binnen de bestaande regels vaak meer dan we denken. Als er één regio is waar noaberschap, vakmanschap en samenwerking diep geworteld zijn, dan is het hier.”

Er ontstond een gesprek over jongeren die meer balans zoeken, over mismatch op de arbeidsmarkt, over basisvaardigheden in het onderwijs, over wetgeving die soms belemmert en over de vraag wie de eerste stap moet zetten. Veel aanwezigen herkenden de urgentie, maar zagen óók kansen: in regionale samenwerking, praktijkleren, ontwikkelpaden en de inzet van maatschappelijke fondsen.

Een uitnodiging om vooruit te kijken

Aan het einde van het college benadrukte Van Ark dat de demografische veranderingen die op ons afkomen geen ver-van-je-bedshow zijn. De keuzes die vandaag worden gemaakt, bepalen hoe onze regio er in 2050 uitziet. “Toen we dit rapport schreven, hadden we nog 27 jaar. Nu nog 25. Dat lijkt veel, maar in demografische zin is dat morgen. Het goede nieuws is: jullie beschikken over kennis, netwerken en betrokkenheid. De toekomst van deze regio wordt dáár gemaakt.”Het college liet zien dat de uitdagingen groot zijn, maar de energie om ermee aan de slag te gaan minstens zo groot. Dat geeft perspectief – voor de regio, voor werkgevers en vooral voor de mensen die nu aan de kant staan en een plek op de arbeidsmarkt verdienen.

‍